Ду соли қабл зарурати татбиқи саводи расонаиро дар низоми маориф сухангӯи Вазорати маориф ва илм Эҳсони Хушбахт ба вазорат пешниҳод намуд.
Ӯ дар матлаби худ хоста буд, то барои омӯзгорону хонандагон ва донишҷӯён дастури махсуси ёрирасон таҳия бигардад ва дар ин замина соатҳои омӯзишии алоҳидаи саводи расонаӣ дар давраҳои донишафзоии омӯзгорон роҳандозӣ ва зарурати он ба кормандони соҳаи маориф фаҳмонида шавад. Таълим додани соатҳои алоҳидаи саводи расонаӣ дар дохили дигар фанҳои таълимӣ аз пешниҳодҳои дигари ин рӯзноманигори тоҷик аст. Ӯ ҳамчунин мехост омӯзиш додани фарҳанги корбурди фанновариҳои навин (интернет, роёна, планшет ва дастгоҳи ҳушманд) барои хонандагон ба роҳ монда шавад.
Масъулини Вазорати маориф ва илм ба мо иттилоъ доданд, ки масъалаи мазкур дар ҳоли баррасӣ буда, пул ва фурсат мехоҳад. Ин дар ҳолест, ки ниҳодҳои ҷомеаи маданӣ омӯзиши саводи расонаиро ба роҳ мондаанд.
Тайи чанд соли ахир дар назди факултети журналистикаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон Маркази саводи расонаӣ фаъолият мекунад, ки кораш аз ҳисоби бурсияҳои созмони байналхалқии “Internews” мечархад ва чанд давраи омӯзишиеро барои унвонҷӯёну устодони донишгоҳҳои минтақаҳои гуногуни кишвар доир намудааст.
Дар музофот низ ҳамин гуна талошҳо ба назар мерасад. Илҳом Ҷамолиён, расонашиноси маъруф лоиҳаи омӯзишии саводи расонаиеро дар вилояти Суғд гардон мекунад. Лоиҳаи ӯ дар фазои маҷозӣ қобили дарёфт ва корбурд буда, он бо номи www.mediasavod.tj фаъол аст. Ӯ мегӯяд, пас аз ширкат дар конфронси минтақавӣ дар бораи саводи расонаӣ дар соли 2018 аз ин самт огаҳӣ пайдо намуд ва он таваҷҷуҳи ӯро бедор намуд.
Халои мавҷуд дар фазои маҷозии тоҷикӣ ва кам будани мавод ба забони тоҷикӣ ӯ ва як гурӯҳ рӯзноманигоронро водор намуд, ки ба ин кор даст бизананд ва омӯзиши саводи расонаиро дар фазои маҷозӣ матраҳ намоянд.
“Мутаассифона, дар мо захираҳои дастрасе, ки ҳадди ақал ба одитарин пурсишҳои одамон посух диҳад, андак аст. Пойгоҳе, ки мо роҳандозӣ намудем ва муҳтавои онро рӯз то рӯз меафзоем, ба ниёзҳои мухотабон созгор шуда истодааст. Ин гуна пойгоҳҳо, ба пиндори ман, дар Тоҷикистон дар самтҳои гуногун дастикам бояд 20-30 адад ва он ҳатман бояд аз дарсҳои омӯзишӣ ғанӣ бошад”, — гуфт Ҷамолиён.
Ин расонашинос мегӯяд, ба сурати умум дар кишвари мо дар ин самт кор ҳанӯз нав оғоз шуда истодааст ва хеле бад аст, ки мо дер монда истодаем. Ба назари ин коршинос, бархӯрдор будан аз саводи расонаӣ одамонро аз таҳдиду хатарҳои интернетӣ эмин нигоҳ медорад.
Ҷовид Муқим, профессори тоҷик мегӯяд, мутаассифона, на ҳама дарк мекунад, ки расонаҳо чӣ пахш менамоянд, кадом иттилоъ зиёновар аст ва ба тафаккури мо таъсири манфӣ мерасонад: “Мо дар замони ҷаҳонишавии иттилоот ба сар мебарем ва имкони тавассути интернет ва моҳвораҳо ба расонаҳои аксари кишварҳо дастрасӣ пайдо карданро дорем. Аммо бояд бидонем, ки расонаҳо бо чӣ ҳадафҳое мавод пахш мекунанд. Агар ҳадафи онҳо таҳоҷуми иттилоотӣ ба кишвару мардуми мо бошад, албатта, мо бояд худро аз ин эмин дорем. Барои ин мо бояд саводи расонаӣ дошта бошем”.
Дар ин авохир дида мешавад, ки иттилоъ омехта шудааст ва иттилои воқеиву сараро аз носара ҷудо кардан, мӯй аз хамир ҷудо карданро мемонад. Ҳамин воқеият моро водор менамояд, ки ба масъалаи рушди саводи расонаӣ таваҷҷуҳ намоем.
Рустам Гулов, коршиноси расонаӣ бар ин назар аст, ки дар ҳоли ҳозир таваҷҷуҳ ба саводи расонаӣ камранг аст ва моҳияти онро ҷомеа ҳанӯз дарк накардааст.
“Бархе гумон мекунанд, ки саводнокии расонаӣ танҳо донишу малакаи техникии вобаста ба корбурди шабакаҳои иҷтимоӣ асту халос. Дар ҳоле ки саводи расонаӣ тафаккури истифодаи самараноки расонаҳост. Бо афзоиши расонаҳо ва падид омадани платформаҳои ҷадид дар мардум одатҳои нави истеъмоли маводҳои расонаӣ пайдо мешавад. Дар ин сурат ҷомеаро мебояд хусусиятҳои ин платформаҳоро аз худ намуда, онро самаранок ба кор барад. Аз ин нуқтаи назар омӯзиш бояд доимӣ бошад.
Бо рушди зеҳни сунъӣ иттилои бардурӯғ афзун мегардад. Аз ин рӯ, ҳар қадр ки фанновариҳои иттилоотӣ рушд ёбанд, зарурат ба саводи расонаӣ меафзояд”, — мегӯяд Рустам Гулов.
Мутахассисон мегӯянд, саводи расонаӣ дар муассисаҳои таълимии кишвар ҳанӯз ба таври расмӣ омӯзонида намешавад, ба ҷуз он ки дар факултетҳои журналистика гоҳе дар дарсҳои махсус мавзӯъҳое аз он таълим дода мешавад.
Илҳом Ҷамолиён дар тақвияти пешниҳоди Эҳсони Хушбахт хостори омӯзиш додани саводи расонаӣ аз кӯдакистон аст. Ба гуфтаи ӯ, дар ин ҳол шеваҳои тадриси он дар ҳар зина низ бояд гуногун бошад: “Истифода аз бозиҳо барои рушди саводи расонаӣ ва ба бор овардани тафаккури интиқодӣ дар кӯдакон ёрмандӣ намуда, баҳри дарёфти муҳтавои босифат замина хоҳад гузошт”.
Аммо Қутбиддин Мухторӣ, устоди ДМТ бар ин назар аст, ки ҷорӣ кардани дарси саводи расонаӣ ҳатто дар мактабҳои миёна тасмими дурусте нест, зеро дар сурати пиёда намудани он хонанда ин фанро танҳо як солу ду сол мехонаду бас. Ба пиндори ӯ, беҳтар аст муаллимони мактабҳо худ дорои саводнокии баланди расонаӣ бошанд, то иттилои бардурӯғеро вобаста ба мавзӯъҳои фанни худ ташхис намуда, нодурустии онро дар дарсҳояшон барои шогирдон фаҳмонанд.
Рустам Гулов андешаҳои Илҳом Ҷамолиёнро ҷонибдорӣ намуда, нақши саводнокии расонаиро дар бедор кардани тафаккури интиқодии кӯдак муҳим арзёбӣ менамояд. Ӯ гуфт: “Расонаомӯзӣ, ки истифодаи иттилоот ва расонаҳоро дар бар мегирад, бояд дар миёни кӯдакон ҷорӣ шавад. Чаро ки онҳо ҳар бор ки филми тасвириро мебинанд ва ба овезае зеҳн мемонанд, истеъмолкунандаи иттилоот мегарданд”.
Дар ҳоле ки вазорати маориф ва илми кишвар масъалаи таълими саводи расонаиро меомӯзад, ҳамсоякишварҳои Тоҷикистон зарурати саводи расонаиро кайҳо дарк кардаанд. Қирғизистон онро дар дохили фанҳои таълимӣ ҳамчун соати алоҳида ба хонандагон омӯзиш медиҳад ва дар назар аст, ки солҳои оянда ҳамчун фанни ҷудогона таълим дода шавад. Дар дигар кишварҳо, аз ҷумла Ҷумҳурии Қазоқистон ҳатто ба сифати фанни алоҳида ва дар муассисаҳои таҳсилоти олӣ ба сифати курсу семинарҳои махсус омӯзонида мешавад.
Ҷаҳони имрӯз, ки пур аз маълумоти бардурӯғ, нодуруст ва зараровар буда, таҳдидҳо ба амнияти иттилоотии корбарон афзун ва қурбонии бархӯрдҳои иттилоотӣ дар бештари ҳолат кӯдакону наврасон мебошанд, оё фурсати он нест, ки барои ташаккули тафаккури таҳлилӣ ва интиқодӣ саводи расонаӣ миёни ҷомеа таълим дода шавад ва амнияти иттилоотии кишвар ҳифз карда шавад?!
Ардашер ПАЙВАНД,
«ҶТ»
